CÁCH HÀNH TRÌ THIỀN TUỆ (Bài 19)

CÓ MẤY LOẠI VÒNG NHÂN DUYÊN PATTICA SAMUPPADA ?

Hỏi 1 : Có mấy loại vòng Nhân Duyên ?

Đáp 1: Có 5 loại vòng nhân duyên được Phật thuyết tuỳ giai đoạn, đối tượng, và hoàn cảnh.

Theo kinh điển của hệ Pali, thì Đức Phật chỉ nói là Ngài khám phá ra cái vòng Nhân Duyên khiến chúng sanh luân chuyển trong sanh tử ưu bi khổ não. Bằng Tuệ Giác, Ngài khám phá "vì có sanh ra nên có già chết"  và đó là định luật thiên nhiên của vũ trụ. Rồi Ngài suy nghĩ theo một chiều khác :"vì vô minh là điều kiện, nên hành uẩn sinh ra".

"Này chư tỳ khưu, Tuệ Giác bằng thiền định, sâu thẳm, sáng rõ cho thấy những cái khổ đau của chúng sanh mà từ xưa đến nay không được biết đến".

Chúng ta có thể tạm gọi là sự khám phá duy nhất về chuỗi Nhân Duyên của khổ đau Paticca samuppada. Tóm tắt, khi có Xúc sinh ra do Vô Minh (do Tỉnh Giác vắng mặt), thì Thức hiện hữu ngay. Đừng tưởng lầm rằng cái Thức này hằng hiện hữu. Nó chỉ xuất hiện khi có sự Xúc Chạm của 5 căn với trần cảnh tương ưng. Khi Thức sinh ra, nó có khả năng phân biệt Danh và Sắc; cái thể chứa đựng khổ não. Thọ cũng sinh ra từ đó. Khái niệm (concept) Thân trở thành hiện thực và phát sinh cái TÔI, TA (Self, I, Me). Tôi cảm thấy lạnh, tôi cảm thấy khổ, tôi cảm thấy mất tự do, tôi cảm thấy hạnh phúc.... Cái Thân này chiếm hữu khoảng không gian và thời gian. Cứ như thế vạn pháp tiếp nối sinh ra; khổ đau già chết chỉ là hậu quả tất nhiên.

Theo sưu tầm kinh điển thì có 5 loại vòng Nhân Duyên như thế (5 paticca samuppada). Phật tuỳ duyên mà nói ra để có lợi lạc cho từng loại người đối diện. Năm loại này được liệt kê tạm thời như sau:

Loại 1. Vòng Thuận chiều 12 Nhân Duyên (anumola) (Paticca Samuppada): Vô Minh, Hành, Thức, Danh Sắc, Lục Nhập, Xúc, Thọ, Ái, Thủ, Hữu, Sinh, Già Bệnh Chết.

Loại 2. Vòng Ngược Chiều (patimola): Khổ đau vì có Sinh, ... và cứ thế cho đến Vô Minh.

Loại 3. Vòng bắt đầu từ giữa và ngược chiều: Nó khởi đầu từ chính giữa của vòng xoay này. Thí dụ: Thân Dục Lạc (bodily nutriment). Thân dục lạc sinh vì Tham Ái. Tham Ái vì Cảm Thọ. Cảm Thọ vì Xúc. Xúc vì có các căn. Các Căn có mặt vì Danh Sắc. Danh sắc có mặt vì Thức. Thức có mặt vì Hành uẩn, cho đến Vô Minh.  Loại hình này tìm thấy trong  Mahatanha Sutta của Kinh Sangyutta Nikaya.

Loại 4. Vòng bắt đầu từ chính giữa: Bắt đầu từ Cảm Thọ (Venada) đến khổ đau, nhưng không đi ngược lại. Ngài Phật Âm có một thí dụ độc đáo cho nửa vòng Nhân Duyên này. Tuỳ theo cái mà người cần dùng việc gì để có một cái dụng cụ thích ứng.

Loại 5. Vòng Xoay chấm dứt ở chính giữa: Xuất hiện trong vài kinh sách. Vòng bắt đầu từ Vô Minh đến nửa chừng và chuyển sang sự chấm dứt của Tham Ái, Thủ , Hữu, Tái Sanh, và Sanh già bệnh chết. Cũng không hiểu tại sao Ngài Phật Âm Buddhagosa trong Thanh Tịnh Đạo Visuddhimagga không hề nhắc đến cái này. Vòng này mô tả như sau Vô Minh sinh Hành, Thức, Danh Sắc, Lục Nhập, Xúc, Tham Ái. Ngay chỗ Tham Ái thì được chuyển ngược lại. Vì Tham Ái diệt nên Thủ diệt, Hữu diệt, Tái Sinh diệt, và Sinh Già Tử cũng diệt.

Hỏi 2: Thế nào là Vô Minh ?

Trả lời 2: kinh sách hệ Pali giải thích Vô Minh là vì không biết rõ cái Khổ trong Tứ Diệu Đế. (Chúng tôi sẽ cung cấp những giải thích khác của những học thuyết khác trong những chương sau)

Hỏi 3: Thế nào là Hành Uẩn ?

Trả lời 3: Đức Phật dạy: "Này chư tỳ khưu, có ba loại Hành Uẩn; Thân, Khẩu, và Ý". (sankharas). Nhưng các học giả của Thanh Tịnh Đạo (visuddhimagga) đều cho rằng có 3 Hành uẩn (sankharas): Thiện Nghiệp (punn abhisankhara), Nghiệp Bất Thiện (apunn abhisankhara) và Nghiệp Trung Tính (aneni abhisankhara). Vậy thì trong kinh hệ Pali, dĩ nhiên lời Phật dạy là khả tín hơn. Hành Uẩn gồm có Thân, Khẩu, Ý. Ba cái này duyên cho Thức.

Hỏi 4: Thức (consciousness) là gì ?

Trả lời 4: Đức Phật dạy: có 6 loại Thức; tuỳ theo tai, mắt, mũi, thân, lưỡi, và ý. Nhưng nhóm học giả theo Thanh Tịnh Đạo có thêm vào Thức Tái Sanh (patisandhi vinnana= rebirth consciousness). Vậy thì căn cứ lời Phật dạy rõ 6 căn duyên 6 thức là có khả tín hơn. Thức duyên cho Danh Sắc.

Hỏi 5: Vậy Danh Sắc (mentality / materiality) là gì ?

Đáp 5: Theo kinh điển, Phật dạy Cảm Thọ Vedana, Tưởng Nhận Biết Phassa, Ý hành, Xúc và Chú Tâm (attention) là Danh (mentality). Bốn yếu tố Đất Nước Gió Lửa và các hiện tượng phát sinh từ đó gọi là Sắc (materiality). Thực ra Phật nói về bốn đặc tính của 4 yếu tố này (cứng mềm, lỏng đặc, chuyển dịch, nóng lạnh). 24 yếu tố sinh ra từ 4 yếu tố chính là mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, hình dáng, vv. (sẽ nói ở chương sau). Danh Sắc duyên cho Căn hay Giác Quan.

Hỏi 6: Vậy Căn hay Giác Quan là gì ?

Đáp 6: Căn hay Giác Quan là những cơ quan của cơ thể có khả năng ghi nhận các hiện tượng: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý. Sáu căn hay sau giác quan này duyên cho Xúc.

Hỏi 7: Xúc là gì ?

Đáp 7: Phật dạy có 6 loại xúc tuỳ theo cơ quan của cơ thể. Mắt, Tai, Mũi, Lưỡi,, Thân, Ý. Xúc duyên Thọ.

Hỏi 8: Thọ là gì ?

Đáp 8: Có 6 loại cảm thọ sinh ra từ 6 căn hay 6 giác quan như nói ở trên. Thọ duyên Tham Ái.

Hỏi 9: Tham Ái là gì ?

Đáp 9: Có 6 loại tham ái: tuỳ theo loại như mùi, hình dáng, vị, cảm giác, nhạy cảm, pháp (mental objects). Thí dụ: Ái mùi như người nghiện mùi nước hoa. Thân phản ứng cảm xúc (emotional reaction of body) gọi là Ái. Tham Ái duyên Thủ.

Hỏi 10: Thủ là gì ?

Đáp 10: Đức Phật dạy có bốn loại Thủ (atachments). Tuỳ theo: hình sắc (ditthupadana), cảm giác (sensous) (kamupadana), cái Ngã (I, Me,  attavadupadana), và ràng buộc nghi thức (rules and rituals silabbatupadana). Thủ (dính mắc) duyên cho Hữu.

Hỏi 11: Hữu (becoming or becoming existence) là gì ?

Đáp 11: Phật dạy có ba loại hữu (becoming): Dục (sensuous), Sắc (fine material) và Vô Sắc (immaterial becoming). Hữu duyên cho Sinh.

Hỏi 12: Sinh là gì ?

Đáp 12: Sinh được hiểu là sinh lại nữa. Hiện diện trở lại dưới nhiều hình thức, nhóm, quốc độ, có những nhóm uẩn khác nhau, có những cơ quan cảm nhận khác nhau. Sinh duyên Già Chết.

Hỏi 13: Già và Chết là gì ?

Đáp 13: Già là tóc bạc,, sức yếu, lưng còng, răng rụng, và chết là chấm dứt sự kết hợp và hoạt động của Thân. Các yếu tố tan rã. Thân bị tiêu huỷ.

Cần phải chú ý đến khái niệm và ý nghĩa của chữ Sanh (birth) hay Tái sinh (rebirth). Mọi người nghĩ ngay về cái bào thai trong bụng mẹ. Không hẳn thế. Khi chúng ta sanh ra trong cái bào thai, thì đó là chấm dứt sự Sanh của một kiếp. Chúng ta đau khổ vì chúng ta sợ hãi, lo lắng, khổ não vô cớ về cái Sắp Chết không sao tránh khỏi trong nay mai. Nhưng không mấy ai lo lắng về cái Sanh hay Tái Sanh ra sao ? về đâu ? hình dáng nào ? quốc độ nào ? cảnh giới nào ? Chúng ta lo lắng cái Già Chết vì chúng ta  Tham Ái cái Thân (Self, I, Me). Chính cái Tôi, Ta, Ngã này làm khổ chúng ta.

Cái vòng duyên sinh trong chúng ta (paticca samuppada) chính là cái ngu ngốc nhất của chúng ta. Chúng ta cho phép cái đau khổ cười cợt trên cái Ngu của chúng ta; rằng có hoàn thành tốt vòng nhân duyên hay không ? Biết nó hoàn thành không ? Có khuyết chỗ nào không ?

Duy nhất có một điều chắc chắn là hễ còn Thủ (attachment) là còn đau khổ.

(còn tiếp)